W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, która powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego lub rozwiązania umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową każde z małżonków może samodzielnie dokonywać czynności prawnych, które mogą powodować powstanie po jego stronie zobowiązania. Powstaje zatem pytanie czy takie działania powodują odpowiedzialność za zobowiązania małżonka, na które drugi małżonek nie wyraził zgody lub nawet nic o nich nie wiedział?
Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania
Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Powyższa zasada wydaje się dość prosta i pozornie nie wymaga szerszego komentarza. Jednakże wskazać należy, że możemy mieć do czynienia z dwoma rodzajami zgód – obligatoryjną i fakultatywną, od której uzależniona jest odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich.
Przy zgodzie obligatoryjnej, o której mowa w art. 37 k.r.o. jej brak powoduje nieważność czynności prawnej i kwestia odpowiedzialności w większości przypadków w ogóle nie powstanie. Natomiast fakultatywna zgoda małżonka nie jest przesłanką ważności czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka. Nie dotyczy zatem czynności prawnych wskazanych w art. 37 § 1 k.r.o. W takim przypadku zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka wywołuje w tym przypadku tylko jeden skutek, tj. rozszerza odpowiedzialność za dług jednego z małżonków na cały majątek wspólny. Natomiast w przypadku braku fakultatywnej zgody małżonka czynność prawna jest ważna, jednakże odpowiedzialność za zobowiązania małżonka jest wyłączona i wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków, a jedynie z tych składników, które zostały wskazane w art. 41 § 2 k.r.o.
Przez sformułowanie „zaspokojenie” rozumieć należy możliwość skierowania egzekucji do majątku wspólnego małżonków, nie oznacza natomiast, że małżonek dłużnika staje się osobiście współodpowiedzialny za zaciągnięte przez tego dłużnika zobowiązanie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 marca 2013 roku, sygn.. akt I ACa 1025/12, publ. LEX).
Co więcej źródłem zobowiązania zaciągniętego przez jedno z małżonków musi być czynność prawna, zatem przepis ten nie znajdzie zastosowania do zobowiązań wynikających z spoza sfery stosunków cywilnoprawnych, unormowanych w szczególności prawem publicznym (stosunki karnoprawne, podatkowe).
Brak zgody małżonka na zaciągnięcie kredytu
W sytuacji, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika (małżonka, który zaciągnął zobowiązanie) z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Powyższe oznacza, że wierzyciel może żądać zaspokojenia z części składników majątkowych, które wchodzą do majątku wspólnego stron, powodując tym samym pomniejszenie jego wartości. Jednakże egzekucja ta nie może być skierowana do przedmiotów majątkowych uzyskanych w zamian za wynagrodzenie za pracę lub dochody z innej działalności zarobkowej oraz korzyści uzyskiwane z praw wymienionych w art. 33 pkt 9 k.r.o. Przedmioty te wchodzą do majątku wspólnego, ale pozostają wolne od odpowiedzialności.
Dług przez powstaniem wspólności ustawowej lub dotyczący majątku osobistego małżonka
Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o. (prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy).
W tym miejscu wyjaśnić należy, że można mówić o wierzytelności dotyczącej majątku osobistego jednego z małżonków jeżeli pomiędzy tą wierzytelnością, a majątkiem osobistym małżonka istnieje określony związek prawny lub ekonomiczny.