Jak już wielokrotnie wspominano na blogu, jeżeli małżonkowie nie ustanowią inaczej, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi ustawowa majątkowa wspólność małżeńska. Od tego momentu do majątku wspólnego zaliczają się wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności. Nie ma znaczenia przy tym czy zostały one nabyte przez obojga małżonków lub przez jednego z nich.
Rozliczenie pracy osobistej
Jak zatem wygląda kwestia rozliczenia ewentualnych nakładów w postaci pracy osobistej małżonka na majątek wspólny bądź osobisty drugiego małżonka? Nakłady to najogólniej mówiąc środki (koszty) poniesione bądź na zakup nowych składników majątku (wydatki) albo poniesione w celu modernizacji lub utrzymaniu w stanie dotychczasowym istniejących już składników majątkowych. Zwrot wydatków i nakładów określa w art. 45 kro. Zgodnie z tym przepisem każde z małżonków powinno zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Dodatkowo każde z nich może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczyniło ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.
Korzyść majątkowa
W orzecznictwie wskazuje się, że: „korzyść majątkowa, o którą następuje wzrost wartości majątku odrębnego dzięki usługom świadczonym osobiście przez małżonka, określona sumą zaoszczędzonych wydatków z majątku odrębnego, stanowi w pojęciu art. 45 § 1 k.r.o. nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek odrębny ulegający zwrotowi przy podziale majątku wspólnego” (Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 lipca 1976 r., sygn. akt III CRN 126/76) a także: „Małżonek, który twierdzi, że dokonał z własnego majątku odrębnego (osobistego) nakładów na majątek odrębny (osobisty) współmałżonka lub na majątek wspólny, musi udowodnić tę okoliczność” Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 28 stycznia 2020 roku (sygn. I ACa 889/19).
Z powyższego wynika, że Sąd każdorazowo bierze pod uwagę nakład poczyniony przez każdego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa, rozumiany nie tylko jako nakład uzyskany poprzez pracę zarobkową, ale także jako nakład pracy osobistej. Wycena nakładów w toku postępowania sądowego odbywa się zwykle za pomocą oceny biegłego specjalisty ds. szacowania wartości nieruchomości bądź ruchomości, a Sąd dokonuje rozliczenia na podstawie dowodu z opinii, która określa wartość nakładów, a także na podstawie dowodów dopuszczonych w toku sprawy (m.in. faktur, rachunków itp.)
Dokonując niniejszej wyceny, należy mieć na uwadze, że nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Przykładowo, jeśli małżonek czyni nakłady na majątek wspólny, np. dom, który w toku postępowania o podział został proporcjonalnie podzielony pomiędzy oboje małżonków, wówczas zwrotowi ulega jedynie połowa nakładu, gdyż jedynie o taką kwotę nakład zwiększył majątek drugiego małżonka. Jeśli jednak jeden z małżonków dokonał nakładu, a nie został mu przyznany przedmiot majątkowy o zwiększonej w podany sposób wartości, powinien otrzymać zwrot całości nakładu (postanowienie SN z dnia 28 czerwca 2017 roku, sygn. IV CNP 62/16).
Jak widać, sprawy o rozliczenie nakładów pracy osobistej po ustaniu wspólności majątkowej bywają skomplikowane i wymagają znacznego zaangażowania strony, która zamierza je udowodnić.
Tekst przygotowała apl. adw. Eliza Błachnio – Matyska