Zgodnie z art. 553 k.c. pojęciem gospodarstwa rolnego określa się grunty rolne wraz z przynależącymi gruntami leśnymi, budynkami lub ich fragmentami, sprzętem i inwentarzem, w przypadku gdy stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, a także z prawami i związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego obowiązkami. Gospodarstwo rolne samo w sobie nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego, a zatem nie można zbyć go jedną czynnością prawną.
Podążając za artykułem 1058 k.c. wyróżnia się kryterium definiowania gospodarstwa rolnego, zgodnie z którym musi obejmować ono obszar co najmniej 1 hektara gruntów rolnych. Powyższe kryterium obszarowe stosowane jest jednak tylko do przepisów szczególnych dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych. W tym miejscu wskazać należy, że na przestrzeni lat kryterium obszarowe ulegało zmianom. W pierwszych latach obowiązywania kodeksu cywilnego szczególne zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych obowiązywały co do zasady wszystkich nieruchomości wykorzystywanych w celu prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Dziedziczenie gospodarstw rolnych
Dziedziczenie gospodarstw rolnych w odniesieniu do spadków otwartych po 14 lutym 2001 roku następuje na zasadach ogólnych dotyczących dziedziczenia ustawowego. Z tą datą pojawiło się orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego sygn. akt: P 4/99 opublikowanego w Dz. U. Nr 11, poz. 91 znoszące obostrzenia przy spadkobraniu gospodarstw rolnych. Natomiast w odniesieniu do spadków otwartych przed ww. datą gospodarstwo rolne podlega dziedziczeniu przez tych spadkobierców, którzy w chwili otwarcia spadku spełniają jeden z poniższych warunków:
- pracują stale bezpośrednio przy produkcji rolnej
- posiadają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół
- są trwale niezdolni do pracy
Również ww. kryteria ulegały na przestrzeni lat zmianom, co zostanie szerzej omówione w kolejnym wpisie.
Obecnie obowiązujące w polskim ustawodawstwie ograniczenia dotyczące gospodarstw rolnych
Pomimo zniesienia szczególnych zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych w porządku prawnym dalej spotykamy się z ograniczeniami dotyczącymi gospodarstw rolnych. Jako przykład można wskazać przepisy art. 213 i 214 k.c. dotyczące sądowego zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego.
Również w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadzono zastrzeżenie, że gospodarstwo rodzinne musi mieć obszar co najmniej 1 hektara użytków rolnych.
Art. 92 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami wprowadza natomiast generalny zakaz podziału nieruchomości oznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jako rolne, oraz w przypadku braku takiego planu – wykorzystywanych rolniczo, na części mniejsze niż 0,3 hektara.
Autorem tekstu jest Pan Marek Pękacki (korekta: adwokat Agnieszka Jakubowska – Gregier)