Co do zasady w pierwszej kolejności do spadku powołane z ustawy są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Natomiast dzisiaj spróbuję zwięźle odpowiedzieć na pytanie – kiedy małżonek nie dziedziczy po swoim mężu/żonie?
Pominięcie małżonka w testamencie
Najczęściej spotykaną sytuacją, w której małżonek zostaje wyłączony od dziedziczenia jest pominięcie go przez spadkodawcę w testamencie. Wówczas małżonek będzie mógł dochodzić od spadkobierców testamentowych jedynie zachowku o ile nie został on oczywiście wydziedziczony.
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Małżonkowie mogą również zawrzeć umowę, na podstawie której jeden z nich zrzeknie się dziedziczenia po drugim małżonku. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Warto jednak pamiętać, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.
Niegodność dziedziczenia
Każdy spadkobierca, w tym małżonek może zostać również uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Powyższe nie ma jednak zastosowania w sytuacji, gdy spadkodawca przebaczył małżonkowi. Wówczas małżonek, któremu przebaczono dziedziczy na zasadach ogólnych.
Separacja
W świetle art. 614 k.r.o. orzeczenie separacji ma takie same skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Zatem małżonek pozostający w separacji, tak samo jak i małżonek rozwiedziony, nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych osoby zmarłej. Chodzi oczywiście o separację sądową, a nie faktyczną. Co więcej powyższa zasada odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy orzeczenie o separacji w chwili otwarcia spadku było prawomocne. Zatem jeżeli spadkodawca zmarł przez uprawomocnieniem się orzeczenia o separacji to wówczas małżonek co do zasady dochodzi do dziedziczenia po nim.
Złożenie pozwu o rozwód z winy małżonka
Ostatnią sytuacją, w której dochodzi do wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest wystąpienie przez spadkodawcę o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, przy czym żądanie orzeczenia winy musiało być w dacie otwarcia spadku uzasadnione.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Z takim żądaniem może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
W tym miejscu wskazać należy, że wystąpieniem o rozwód z winy małżonka jest również wyrażenie przez spadkodawcę – pozwanego w sprawie o rozwód – zgody na rozwód z winy powoda (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1983 roku, sygn.. akt III CZP 38/83, publ. LEX).
Intercyza, a dziedziczenie
Na koniec dodać należy, że rozdzielność majątkowa małżeńska w żaden sposób nie wpływa na dziedziczenie małżonka po drugim. Ma ona bowiem znaczenie jedynie w relacjach majątkowych występujących za życia małżonków.