Alimenty określone w orzeczeniu sądowym, ugodzie lub umowie alimentacyjnej nie są ustalone na zawsze i mogą ulec modyfikacji na skutek zmiany okoliczności. Zmiana ta może dotyczyć podwyższenia alimentów (o tym pisałam jakiś czas temu na blogu Kiedy można żądać podwyższenia alimentów) lub ich obniżenia. Obniżenie alimentów jest możliwe na podstawie art. 138 k.r.o., zgodnie z którym w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Pogorszenie sytuacji majątkowej zobowiązanego
Najczęściej spotykaną zmianą stosunków, uzasadniającą obniżenie alimentów jest pogorszenie stanu majątkowego zobowiązanego. W tym miejscu wyjaśnić jednak należy, że wyłącznie taka zmiana stosunków wynikająca z okoliczności, na które zobowiązany nie ma wpływu lub za które nie ponosi odpowiedzialności, takich jak np. utrata pracy lub choroba, może usprawiedliwiać zmniejszenie zakresu obowiązku alimentacyjnego. Dobrowolna natomiast zmiana stosunków (np. zwolnienie się z pracy) zasadniczo nie uzasadnia zmniejszenia alimentów.
Należy przy tym zaznaczyć, że choć istnienie ważnego powodu do zmiany zatrudnienia na mniej zyskowne, powodującej zmniejszenie się zarobków zobowiązanego do alimentacji, może stanowić podstawę do żądania obniżenia alimentów na podstawie art. 138 k.r.o., to takie żądanie może podlegać oddaleniu, jeśli pogorszeniu się sytuacji zarobkowej zobowiązanego do alimentacji odpowiada równoznaczny wzrost potrzeb uprawnionych do alimentacji, a zasądzone na rzecz uprawnionych alimenty nie przekraczają możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1973 roku, sygn. akt III CRN 6/73, Lexis.pl nr 316367).
Podjęcie pracy przez osobę uprawnioną
Podjęcie pracy przez osobę uprawnioną do świadczeń alimentacyjnych, która pozwala na zaspokajanie jej, choćby częściowo swoich uzasadnionych potrzeb może stanowić zmianę okoliczności, o której mowa w art. 138 k.r.o. i uzasadniać obniżenie alimentów.
Zmiana sytuacji osobistej zobowiązanego
Zawarcie nowego związku małżeńskiego lub urodzenie się zobowiązanemu kolejnego dziecka powoduje powstanie obowiązku uczestniczenia w kosztach utrzymania tych członków rodziny. Takie obciążenie może zatem zmniejszać możliwości finansowe zobowiązanego i wpływać na zakres obowiązku alimentacyjnego wobec innych jego dzieci. Pamiętać jednak należy, że sam fakt urodzenia się kolejnego dziecka nie pociąga za sobą automatycznie ustania obowiązku alimentacyjnego w stosunku do pozostałych dzieci. Może on ewentualnie wpłynąć na rozmiar istniejącego obowiązku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2002 roku, sygn.. akt V CKN 1032/2000, Lexis.pl nr 379797). Nie można bowiem kosztem dzieci z drugiego związku zwiększać zakresu obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego względem dziecka z wcześniejszego związku lub doprowadzić do niezaspakajania potrzeb dzieci z drugiego związku. Rodzeństwo, w tym rodzeństwo przyrodnie powinno żyć na równej stopie i zasada ta nie powinna zostać zachwiana na niekorzyść jednego z dzieci zobowiązanego.
Zwiększony udział zobowiązanego w sprawowaniu opieki nad uprawnionym
W sytuacji, gdy od daty ustalenia alimentów udział zobowiązanego w sprawowaniu opieki nad uprawnionym uległ zwiększeniu wówczas można żądać obniżenia alimentów. Dotyczy to przede wszystkim takich wypadków, gdy z upływem czasu faktyczne formy opieki zobowiązanego nad dzieckiem uległy nie tylko rozszerzeniu, ale również konkretyzacji. Nie ulega bowiem wątpliwości, że obowiązek alimentacyjny może być realizowany nie tylko w formie świadczeń pieniężnych, lecz również poprzez osobiste starania zobowiązanego w sprawowaniu opieki. Często bowiem zdarza się tak, że oprócz świadczeń pieniężnych zobowiązany ponosi dodatkowo niemałe wydatki na uprawnionego podczas ustalonych widzeń, wyjazdów, weekendów itp.
Zabezpieczenie powództwa o obniżenie alimentów poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego
Zabezpieczenie powództwa o obniżenie obowiązku alimentacyjnego poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie jest wyłączone. Ze względu jednak na potrzebę szczególnej ochrony interesu osoby uprawnionej do alimentacji zawieszenie postępowania egzekucyjnego może mieć miejsce tylko wówczas, gdy powództwo jest uwiarygodnione w wysokim stopniu, np. dokumentami, z których bezspornie wynika zmiana okoliczności, uzasadniająca obniżenie alimentów (por. uchwała SN z 27 listopada 1980 r., III CZP 60/80, LexisNexis nr 296785)