O ile zdrada małżeńska może w określonych wypadkach stanowić o rażącej niewdzięczności obdarowanego małżonka i stanowić podstawę do odwołania przez zdradzanego małżonka darowizny to czy takie zachowanie pozwala na odwołanie darowizny przez teściów? O pierwszej sytuacji pisałam tutaj: Zdrada małżeńska jako podstawa odwołania darowizny
Nie ulega wątpliwości, że darowizny poczynione na rzecz małżonków przez rodziców jednego z nich nie należą do rzadkości i są przejawem ich zaufania do małżonków i chęcią ułatwienia im startu na nowej drodze życia. Niestety życie pisze różne scenariusze i zdarza się, że pomimo najlepszych intencji darczyńców związek małżeński ich córki lub syna ulega rozpadowi. Sam fakt rozpadu małżeństwa nie stanowi jednak podstawy do odwołania darowizny czy też unieważnienia umowy darowizny. Niemniej w pewnych okolicznościach, gdy obdarowany zięć lub synowa swoim zachowaniem doprowadzają do rozpadu pożycia małżeńskiego to takie zachowanie może być uznane, jako przejaw rażącej niewdzięczności wobec teściów.
Naganne zachowanie skierowane wobec osoby trzeciej
Co prawda zgodnie z art. 898 § 1 k.c. darowizna może być odwołana, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Nie można jednak dokonywać literalnej wykładni ww. przepisu w ten sposób, że zachowanie, wypełniające znamiona rażącej niewdzięczności musi być skierowane bezpośrednio wobec darczyńcy. Prowadziłoby to bowiem do zbytniego zawężenia możliwości odwołania darowizny gdy zachowanie obdarowanego wprawdzie wprost skierowane jest na inną osobę, ale konsekwencje tego zachowania, ze względu na cel darowizny i bliskie relacje jakie wiążą darczyńcę z osobą, która bezpośrednio dotknięta jest rażąco niewdzięcznym zachowaniem obdarowanego, dotykają wyraźnie darczyńcę. Oceny rażącej niewdzięczności, która uzasadnia odwołanie darowizny należy dokonywać ad casum, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które legły u podstaw darowizny oraz uwzględniając to, że krzywda darczyńcy może także polegać na cierpieniach związanych z sytuacją, w jakiej na skutek nagannego zachowania obdarowanego znaleźli się jego bliscy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2014 roku, sygn. akt I CSK 493/13, publ. LEX). Powyższe oznacza, że w przypadku gdy rażąca niewdzięczność jest co prawda skierowana wobec syna lub córki to z uwagi na charakter zachowania obdarowanej synowej lub zięcia dotyka ono także (co prawda pośrednio) darczyńców, powodując u nich cierpienie oraz poczucie pokrzywdzenia.
Etyczny nakaz wdzięczności wobec darczyńcy
Użyta w art. 898 § 1 k.c. klauzula generalna „rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy” opiera się na ukształtowanej od wieków, akceptowanej w nauce i uznawanej w orzecznictwie zasadzie, że wprawdzie darowizna jest umową nieodpłatną, jednak okazana przez darczyńcę hojność nakłada na obdarowanego obowiązki natury etycznej, a darczyńca ma prawo oczekiwać od niego wdzięczności. Wdzięczność ta oznacza nakaz postępowania względem darczyńcy w sposób nacechowany życzliwością i dbałością o jego dobrostan. Etyczny nakaz wdzięczności wobec darczyńcy pośrednio obejmuje więc także ochroną osoby mu bliskie, z którymi jest emocjonalnie związany i których krzywda sprawiłaby mu ból. Niewdzięczność, jako przeciwieństwo wdzięczności, oznacza postępowanie nie liczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, które może mu przyczynić negatywnych odczuć i obiektywnych szkód. Sankcjonowany prawnie poziom niewdzięczności – niewdzięczność rażącą, uprawniającą do odwołania wcześniejszego rozporządzenia majątkowego, rozumieć należy w powiązaniu z opisanym powyżej etycznym charakterem obowiązku wdzięczności, jako podejmowanie nacechowanych złą wolą i nie znajdujących usprawiedliwienia w okolicznościach działań, które w sposób oczywisty muszą być boleśnie odczute przez darczyńcę. Rażąca niewdzięczność może więc również przejawiać się w działaniu wymierzonym przeciwko osobom, z którymi darczyńca jest związany. Ocenę o tym, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności ustawodawca pozostawił sądowi odsyłając jedynie w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 września 2019 roku, sygn. akt V ACa 545/18, publ. LEX).
Podsumowanie
W przypadku zdrady małżeńskiej czy dopuszczenia się wobec małżonka przemocy (zarówno psychicznej, jak i fizycznej), które to zachowanie bez wątpienia godzi bezpośrednio w córkę lub syna darczyńców można w określonych sytuacjach uznać, że ze względu na cel darowizny doszło do zignorowania zaufania przez obdarowanego małżonka. Niewątpliwie w takiej sytuacji odwołanie darowizny przez teściów może być potraktowane, jako spowodowane rażącą niewdzięcznością obdarowanego w rozumieniu art. 898 § 1 k.c.