Pomimo, iż zarówno opóźnienie, jak i zwłoka dotyczą sytuacji uchybienia przez dłużnika terminowi spełnienia świadczenia to nie należy tych pojęć utożsamiać, bowiem w zależności od tego czy mamy do czynienia z opóźnieniem czy też zwłoką inny będzie zakres odpowiedzialności dłużnika, który nie dotrzymał terminu świadczenia.
Zgodnie z art. 476 k.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Upraszczając zwłoka to zawinione opóźnienie w spełnieniu świadczenia, spowodowane okolicznościami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialności.
Jak zostało wskazane powyżej w zależności od tego czy mamy do czynienia z opóźnieniem czy zwłoką różny będzie zakres odpowiedzialności dłużnika. W przypadku opóźnienia wierzyciel może żądać od dłużnika wykonania swojego zobowiązania oraz odsetek za czas opóźnienia, nawet gdy opóźnienie nie doprowadziło do powstania szkody w majątku lub interesach wierzyciela. Ponadto przy opóźnieniu wierzyciel może żądać od poręczyciela, by ten spełnił świadczenie (art. 880 i n. k.c.), a także dokonać potrącenia swojej wierzytelności z wierzytelnością dłużnika
Natomiast w przypadku zwłoki wierzyciel może żądać niezależnie od wykonania zobowiązania oraz odsetek, także naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. W tym miejsc wskazać należy, iż w przypadku zwłoki dłużnika pojawia się wątpliwość, czy owe odsetki mogą być dochodzone niezależnie (obok) od ustalonego odszkodowania. W literaturze dominuje pogląd, iż łącznie nie mogą one przewyższyć szkody, jaką poniósł wierzyciel na skutek działania dłużnika. Jednocześnie należy wskazać, iż strony mogą zastrzec, iż naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, zaś niewątpliwie zwłoka dłużnika jest nienależytym wykonaniem zobowiązania nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Zastrzeżenie w umowie kary umownej w wypadku zwłoki dłużnika zwalnia wierzyciela od obowiązku wykazania rozmiaru poniesionej szkody.