Podwyższenie alimentów możliwe jest w przypadku zmiany stosunków pomiędzy stronami, tj. wzrostu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 138 k.r.o.). Ustalenie zmiany stosunków następuje poprzez porównanie stosunków obecnych z warunkami i okolicznościami istniejącymi poprzednio, tj. w dacie wydania wcześniejszego wyroku ustalającego wysokość alimentów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku, sygn. akt III CZP 91/86, publ. OSNCPAP 1988/4/42). Dla stwierdzenia, czy nastąpiła zmiana stosunków w rozumieniu ww. przepisy należy brać pod uwagę, czy istniejące warunki i okoliczności – na tle sytuacji ogólnej – mają charakter trwały, dotyczą okoliczności zasadniczych, ilościowo znacznych i wyczerpują te przesłanki, które w istotny sposób wpływają na istnienie czy zakres obowiązku alimentacyjnego. Powyższe oznacza, iż podstawą powództwa o podwyższenie alimentów może być tylko taka zmiana stosunków, która nastąpiła po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego alimenty, których podwyższenia żąda uprawniony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1999 roku, sygn.. akt I CKN 274/99, publ. Legalis). W tym miejscu warto wskazać, iż różnica wieku dziecka spowodowana upływem czasu od daty orzeczenia określającego wysokość alimentów co do zasady uzasadnia wzrost potrzeb związanych z uczęszczaniem do szkoły, pobieraniem dodatkowych zajęć, co z kolei pociąga za sobą konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 1965 roku, niepubl.).
Należy jednak pamiętać, iż sprawa z powództwa o podwyższenia alimentów nie może zmierzać do kontroli wcześniejszego, prawomocnego wyroku ustalającego wysokość obowiązku alimentacyjnego, bowiem sąd rozpoznając sprawę o podwyższenie alimentów nie może badać zasadności poprzedniego rozstrzygnięcia w zakresie alimentów. Powyższe oznacza, iż sąd rozpoznając sprawę o podwyższenie alimentów dokonuje tylko oceny czy od daty wydania wyroku ustalającego wysokość alimentów doszło do takiej zmiany stosunków, która uzasadnia uwzględnienie powództwa w całości albo w części.
Co więcej powództwo z art. 138 k.r.o. wyłącza dopuszczalność ewentualnego powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 k.p.c. Przedmiotem powództwa przeciwegzekucyjnego nie jest zmiana, lecz pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, zaś orzeczenie wydane w wyniku powództwa opozycyjnego nie narusza prawomocności wyroku, w przeciwieństwie do wyroku w sprawie o zmianę zakresu obowiązku alimentacyjnego, który niweczy prawomocne ustalenie co do wysokości alimentów, czasu trwania obowiązku alimentacyjnego i określa je na nowo. Dlatego zmiana obowiązku alimentacyjnego może nastąpić w drodze powództwa z art. 138 k.r.o. Powództwo z art. 840 k.p.c. natomiast jest procesową formą obrony dłużnika, zwalczającego wykonalność prawomocnego wyroku.