Roszczenia o zachowek jak każde roszczenie majątkowe podlega przedawnieniu. Jednakże początek biegu terminu przedawnienia przypada na inny moment w przypadku roszczeń o zachowek dochodzonych od spadkobiercy testamentowego aniżeli zapisobiercy lub obdarowanego.
Roszczenie o zachowek od spadkobiercy testamentowego
Zgodnie z art. 1007 § 1 k.c. przy dziedziczeniu testamentowym roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od daty ogłoszenia testamentu. Należy zatem uznać, że z datą ogłoszenia testamentu roszczenia o zachowek stają się wymagalne, tzn. mogą być dochodzone na drodze sądowej. W sytuacji jednak, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. rozpoczyna swój bieg od ogłoszenia testamentu, z treści którego uprawniony wywodzi przeciwko spadkobiercy testamentowemu roszczenie o zachowek (por. Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 roku, sygn.. akt III CSK 319/12, publ. LEX).
Roszczenie o zachowek od obdarowanego lub zapisobiercy
Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy darowizny lub zapisu windykacyjnego staje się wymagalne w chwili otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy i również wynosi pięć lat. Termin ten jest bowiem krótszy niż termin przedawnienia dla roszczeń o zachowek dochodzonych od spadkobiercy testamentowego, gdyż ogłoszenie testamentu bowiem zawsze następuje później niż otwarcie spadku.
Roszczenie o uzupełnienie zachowku od spadkobiercy ustawowego
Kodeks nie określa terminu przedawnienia roszczenia o uzupełnienie zachowku przy dziedziczeniu ustawowemu. Roszczenie to aktualizuje się, gdy przy do dziedziczenia dochodzi np. małżonek w zbiegu z rodzeństwem, a doliczeniu podlegają znaczne darowizny lub zapisy windykacyjne uczynione na rzecz rodzeństwa spadkodawcy. W takiej sytuacji może się okazać, że udział małżonka nie wyczerpuje należnego mu zachowku i wymaga uzupełnienia w drodze powództwa przeciwko rodzeństwu spadkodawcy o zapłatę zachowku.
Pomimo, że kodeks nie określa terminu przedawnienia roszczeń o zachowek w sytuacji dziedziczenia ustawowego to brak jest podstaw do stosowania przepisów ogólnych k.c. o przedawnieniu roszczeń (art. 117 k.c. i n.). Zaistniałą w tym zakresie lukę prawną należy wypełnić stosowaniem w drodze analogii art. 1007 § 2 k.c. W takim wypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z chwilą otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy skoro w tym momencie roszczenie o zachowek staje się wymagalne. Ten sam mechanizm znajduje zastosowanie w wypadku roszczenia skierowanego przeciwko obdarowanemu przez spadkodawcę, o uzupełnienie zachowku z tytułu otrzymanej darowizny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 31 października 2014 roku, sygn.. akt VI ACa 67/14, publ. LEX).
Przerwanie terminu przedawnienia roszczenia o zachowek
Przerwanie biegu przedawnienia o zachowek następuje nie tylko w sytuacjach opisanych w art. 123 k.c., tj.
- przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
- przez wszczęcie mediacji.
Bieg przedawnienia roszczenia o zachowek przerywa również:
- zgłoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1992 r., III CZP 130/92, OSNCP 1993, nr 4, poz. 60), przy czym zgłoszenie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przez wydziedziczonego zarzutu nieważności testamentu nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o zachowek zstępnych tego wydziedziczonego) (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., III CZP 134/95 [OSNC 1996, nr 1, poz. 15], w
- złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy, przy czym przerwanie dotyczy roszczenia o zachowek należy od spadkobiercy ustawowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013 roku, sygm. akt III CZP 53/13, publ. LEX).
Przedawnienie roszczeń o zachowek przed 2011 rokiem
Pięcioletni termin przedawnienia obowiązuje od dnia 23 października 2011 roku. Wcześniej termin ten wynosił 3 lata. Wydłużony termin (5 lat) ma zastosowanie do roszczeń powstałych przed tą datą (tj. przed dniem 23 października 2011 roku), lecz w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych.