Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku następuje na podstawie art. 83 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowi on, że: „Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie”.
Warunki przyznania renty rodzinnej
Renta rodzinna w drodze wyjątku zostaje przyznana w szczególnym trybie, gdy dana osoba nie spełnia kryteriów ustawowych do przyznania emerytury bądź renty. Uprawnienie to posiada Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zaś samo przyznanie takiego świadczenia jest wydawane w postaci decyzji, która ma charakter uznaniowy. Aby starać się o nie, należy spełnić łącznie następujące kryteria:
- wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty;
- nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym;
- nie mają niezbędnych środków utrzymania.
Jak należy rozumieć szczególne okoliczności?
Szczególne okoliczności to przyczyny niezależne od woli wnioskodawcy, niezawinione przez niego, wynikające ze splotu obiektywnych okoliczności. Są to takie przeszkody, których nie da się usunąć nawet przy dołożeniu maksimum sił i staranności. Prezes ZUS może przyznać świadczenie w drodze wyjątku takiemu wnioskodawcy, który ze względu na względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek nie może podjąć zatrudnienia. O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Przez pojęcie wieku należy z kolei rozumieć wiek, w którym osoba ubiegająca się o to świadczenie nie może jeszcze podjąć zatrudnienia z uwagi na niepełnoletność – nieukończenie 18 lat. Pojęcie zaś braku niezbędnych środków utrzymania nie jest zdefiniowane w ustawie emerytalnej. Zgodnie z orzecznictwem, przyznanie świadczenia w drodze wyjątku uzależnione jest od wykazania braku niezbędnych, a nie niewystarczających środków utrzymania.
Szczególnym rodzajem świadczenia jest renta rodzinna, pochodna świadczenia osoby zmarłej. Także przesłanka braku uprawnień do świadczenia w trybie zwykłym na skutek szczególnych okoliczności, o których mowa powyżej, odnosi się do osoby zmarłej. Jednym z koniecznych warunków niezbędnych do uzyskania świadczenia na podstawie jest niemożność uzyskania przez ubezpieczonego prawa do emerytury lub renty wskutek szczególnych okoliczności. Zgodnie z orzecznictwem, niespełnienie przez ojca dziecka powyższego warunku powoduje, że nie można skutecznie domagać się renty rodzinnej po ojcu, jako że prawo do tego świadczenia jest pochodną prawa przysługującego ubezpieczonemu. Oznacza to, że może być przyznane dziecku wówczas, gdy mogłoby być przyznane ojcu (wyrok NSA z 11 września 2001 r., II SA 1717/01).
Pierwszy krok – odmowa przyznania renty rodzinnej w zwykłym trybie
Ponadto, konieczne jest w pierwszej kolejności uzyskanie w postępowaniu zwykłym odmownej decyzji ZUS w przedmiocie prawa do emerytury lub renty. Należy także pamiętać, że świadczenie w drodze wyjątku nie może być bowiem przyznane osobie, która nigdy nie podjęła żadnej działalności stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych (wyr. WSA w Warszawie z 2.10.2007 r., II SA/WA 808/07). Jest ono skierowane do osób, które miały w przeszłości lub mają obecnie status ubezpieczonych.
Prezes ZUS odmówił przyznania renty rodzinnej w drodze wyjątku? Możesz się odwołać
W przypadku zaś, gdy Prezes ZUS wyda decyzję odmawiającą świadczenia można zwrócić się do Prezesa ZUS w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w razie kolejnej niekorzystnej decyzji – wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego za pośrednictwem Prezesa ZUS w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia bądź od razu wnieść skargę do WSA Prezesa ZUS w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji.