Spółka cywilna stanowi jedną z popularniejszych metod prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z definicją ujętą w Kodeksie cywilnym jest to umowa łącząca wspólników, którzy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony. Spółka cywilna, w przeciwieństwie do spółek handlowych, nie ma zdolności prawnej, sądowej ani zdolności do czynności prawnych. W zasadzie jest to umowa łącząca jej wspólników, a nie odrębny podmiot. Wspólnicy spółki cywilnej są przedsiębiorcami, zobowiązanymi do wspólnego działania. Spółka cywilna nie jest wpisywana do żadnego rejestru (KRS). Informacja o prowadzeniu działalności w ramach spółki cywilnej znajduje się we wpisach dotyczących jej wspólników. Zdarza się, że jak każdy byt prawny, spółka cywilna ulega rozwiązaniu. Rozwiązanie spółki cywilnej poprzedzone jest jej likwidacją, co oznacza podejmowanie działań zmierzających do zakończenia interesów spółki oraz rozdysponowania jej majątkiem.
Kiedy spółka cywilna ulega rozwiązaniu?
Zgodnie z przepisami, rozwiązanie spółki cywilnej powodują: wyrok sądu o rozwiązaniu spółki, ogłoszenie upadłości chociażby jednego ze wspólników spółki, w spółkach posiadających dwóch wspólników – wypowiedzenie umowy przez jednego z nich lub wierzyciela wspólnika. Ponadto, w umowie spółki można zawrzeć przyczyny, które powodują jej rozwiązanie. Przyczyną rozwiązania spółki cywilnej przewidzianą w umowie spółki może być w szczególności śmierć wspólnika, powzięcie przez wspólników określoną większością uchwały o rozwiązaniu spółki, wypowiedzenie umowy przez wspólnika. Przyczyną rozwiązania spółki cywilnej wynikającą z przepisów innych niż KC jest przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową (art. 26 § 4–6, art. 551 § 2 KSH).
Każda z ww. przyczyn powoduje podział majątku wspólnego wspólników, najogólniej mówiąc „likwidację” spółki cywilnej. W przepisach nie zawarto sformalizowanej procedury likwidacyjnej. Przy likwidacji należy jednak kierować się pewnymi zasadami:
- przede wszystkim należy spłacić wszystkie zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością wspólników;
- z pozostałego majątku zwraca się wspólnikom zainwestowane wkłady;
- po zwróceniu wkładów należy dokonać podziału pozostałego majątku. Podział nadwyżki możliwy jest dopiero po wykonaniu czynności wskazanych w punktach powyżej. W tym zakresie wspólnicy mają prawo do takiej jego części, która odpowiada stosunkowi, w jakim uczestniczyli w zyskach.
Podział majątku pomiędzy wspólnikami
Majątek, który pozostał po prowadzeniu działalności spółki można podzielić w drodze umowy bądź orzeczenia sądu. Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Oznacza to, że każdemu ze wspólników zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania. Ponadto, wypłaca się wartość ich wkładów oznaczoną w umowie spółki bądź z chwili wniesienia. Zwrotowi nie podlega wartość wkładu polegająca na świadczeniu usług przez wspólnika albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Należy podkreślić, że za zobowiązania spółki odpowiadają wszyscy jej wspólnicy. Zatem w przypadku niezaspokojenia wierzycieli, mogą oni domagać się zapłaty od byłych wspólników likwidowanej spółki. Jak już zaznaczono powyżej, spółka cywilna nie jest wpisywana do żadnego z rejestrów. Zatem jej likwidacja nie powoduje konieczności jej wykreślenia. Każdy ze wspólników powinien zaktualizować wpis we właściwym dla niego rejestrze bądź ewidencji.
Rozwiązanie spółki cywilnej przez sąd
W przypadku zaś likwidacji spółki drogą sądową, sprawa będzie toczyć się w trybie postępowania procesowego. Koniecznym będzie złożenie do sądu stosownego powództwa, który może zostać rozpatrzony po spłaceniu przez wspólników wszystkich długów. We wniosku trzeba określić proponowany przez wspólników sposób podziału majątku spółki, wszelkie dowody odnoszące się do praw i twierdzeń zawartych we wniosku.
Konsekwencje podatkowe
Dążąc do likwidacji spółki, należy także pamiętać, że jeżeli spółka cywilna była podatnikiem VAT, to po jej rozwiązaniu, tym podatkiem objęte są towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów. Z tego względu, obowiązkiem wspólników jest sporządzenie tzw. remanentu likwidacyjnego, czyli spisu towarów, określającego wartość należnego od nich podatku. Ponadto, byli wspólnicy spółek przez okres 12 miesięcy od rozwiązania spółki mają prawo do zwolnienia z VAT dostawy towarów, które ujęto w remanencie likwidacyjnym oraz rozliczono podatek.
Jak już podkreślano powyżej, podczas likwidacji, każdy ze wspólników powinien we własnym zakresie złożyć odpowiednie formularze o zmianę danych. Należy zaznaczyć, że regulacje zawarte w Kodeksie cywilnym mają charakter dyspozytywny, przepisy nie przewidują sformalizowanej formy postępowania likwidacyjnego. Jeżeli w umowie spółki cywilnej nie ma zawartych odpowiednich regulacji, to stosuje się zasady określone w art. 875 Kodeksu cywilnego. Ustawodawca w dużej mierze tę kwestię pozostawia do uregulowania wedle woli wspólników. Warto zatem ująć je w umowie. Po dopełnieniu zaś wszelkich formalności spółka cywilna ulegnie likwidacji.
Autorem wpisu jest Eliza Błachnio