Kto może skorzystać z upadłości?
Postępowanie upadłościowe w przypadku przedsiębiorców różni się od analizowanej we wcześniejszych wpisach upadłości konsumenckiej. Procedurę, przewidującą upadłość przedsiębiorcy, stosuje się do:
- przedsiębiorców w rozumieniu Kodeksu cywilnego (jeżeli ustawa nie stanowi inaczej)
- spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych
- jednostek organizacyjnych posiadających zdolność prawną (np: spółki osobowe).
Ponadto, zdolność upadłościową posiadają też:
- wspólnicy spółek osobowych, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem
- partnerzy w spółce partnerskiej.
Przesłanki ogłoszenia upadłości
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, iż dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeśli opóźnienie w ich wykonywaniu przekracza trzy miesiące. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jest niewypłacalna także wtedy, gdy jej zobowiązania pieniężne przekroczą wartość jej majątku, zaś niniejszy stan utrzymuje się powyżej 24 miesięcy.
Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo Upadłościowe ((Dz.U. z 2019 r. poz. 498), postępowanie uregulowane ustawą może być wszczęte tylko na wniosek złożony przez podmioty określone w ustawie. Dłużnik jest zobowiązany do złożenia wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia powstania niewypłacalności. Wymogi formalne wniosku zostały określone w art. 22 ustawy Prawo upadłościowe. Wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnik jest zobowiązany złożyć oświadczenie na piśmie co do prawdziwości danych zawartych we wniosku. W przypadku niezłożenia niniejszego oświadczenia wniosek zwraca się bez wzywania dłużnika do jego uzupełnienia. Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości nie zostanie złożony w ustawowym terminie, dłużnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek jego niezłożenia. Warto także dodać, że w razie śmierci przedsiębiorcy można ogłosić jego upadłość, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci, a w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, także po upływie roku od dnia śmierci przedsiębiorcy, a przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wierzyciel, zarządca sukcesyjny, a także spadkobierca, oraz małżonek i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku.
Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od:
- wniosku o ogłoszenie upadłości:
- wniosku zarządcy zagranicznego w przedmiocie uznania zagranicznego postępowania upadłościowego;
- wniosku o zatwierdzenie układu po samodzielnym zbieraniu głosów albo otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.
Potwierdzenie opłaty załącza się do wniosku o ogłoszenie upadłości.
Procedura i czynności wykonywane przez sąd
Sprawy o ogłoszenie upadłości są rozpoznawane przez sąd upadłościowy, czyli sąd rejonowy (sąd gospodarczy), w składzie trzech sędziów zawodowych. Właściwym jest sąd dla głównego ośrodka prowadzenia działalności dłużnika, gdzie regularnie zarządza swoją działalnością. Jeżeli dłużnik nie ma w Polsce głównego ośrodka prowadzenia działalności, właściwym jest sąd miejsca zwykłego pobytu albo siedziby dłużnika, a w razie jego braku – sąd, w okręgu, którego znajduje się majątek dłużnika.
Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości:
- złożony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, zaś spór zaistniał pomiędzy stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości;
- jeśli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie;
- jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania albo wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.
Sąd może także podjąć decyzję o oddaleniu wniosku, jeżeli stwierdzi, iż majątek dłużnika został obciążony hipoteką lub zastawem w takim stopniu, że pozostała część majątku nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Wniosek o ogłoszenie upadłości nieodpowiadający wymogom, o których wspomniano powyżej, a także nienależycie opłacony zwraca się bez wzywania o jego uzupełnienie lub opłacenie, w przypadku gdy został zgłoszony przez dłużnika reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika. Jednakże poprawiony i opłacony wniosek może zostać ponownie złożony w terminie tygodnia od doręczenia zarządzenia o zwrocie, skutki zaś będzie wywoływać od daty pierwszego złożenia.
Postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości jest wydawane przez sąd w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Zażalenie zaś sąd II instancji rozpoznaje w terminie miesiąca od dnia przedstawienia mu akt sprawy. Należy mieć na uwadze, że skarga kasacyjna od postanowienia sądu II instancji nie przysługuje. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości przez obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz dzienniku lokalnym. Należy pamiętać, że data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest datą upadłości. Nie można także ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia.
Sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego bądź zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika, szczególnie gdy zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub działał na szkodę wierzycieli.
Rodzaje oraz skutki prawne ogłoszenia upadłości
W przypadku przedsiębiorców można wyróżnić dwa rodzaje upadłości. Pierwszym z nich jest likwidacja majątku przedsiębiorcy, gdzie wówczas przedsiębiorca zobowiązany jest zakończyć działalność gospodarczą. Drugim zaś rodzajem jest możliwość zawarcia układu z wierzycielami. Wtedy to przedsiębiorca dalej prowadzi działalność gospodarczą, a zobowiązania są spłacane wierzycielom, zgodnie z zawartym z nimi układem.
Jeżeli ogłoszono pierwszą z wyżej wymienionych upadłości, obejmującą likwidację majątku upadłego, upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek oraz wydać wszystkie dokumenty dotyczące działalności, majątku oraz rozliczeń( m.in. księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję), a także udzielać sędziemu komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych informacji dotyczących jego majątku. Jeżeli zaś ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, zarząd mieniem wchodzącym do masy upadłości sprawuje zarządca. Sąd może ustanowić zarząd sprawowany przez upadłego co do całości lub części majątku upadłego. Zarząd własny upadły sprawuje pod nadzorem nadzorcy sądowego.
Rodzaj zastosowanej upadłości zależy od sytuacji dłużnika. Najważniejszym celem jest zaspokojenie w jak największym stopniu wierzycieli dłużnika. Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się bowiem masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, a także majątek nabyty przez niego w toku postępowania upadłościowego. Nie wchodzi do masy upadłości m.in. mienie wyłączone od egzekucji według Kodeksu postępowania cywilnego oraz wynagrodzenie za pracę upadłego. Ustalenie niniejszej masy upadłości następuje poprzez sporządzenie spisu inwentarza oraz należności.
Po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne, sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka lub przeciwko niemu. Postępowania te syndyk prowadzi na rzecz upadłego dłużnika, jednakże w imieniu własnym. W sprawach dotyczących masy upadłości syndyk dokonuje czynności w imieniu własnym, na rachunek upadłego, ale nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w tych sprawach. Syndyk podejmuje także niezbędne czynności celem ujawnienia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w księgach wieczystych, rejestrach etc. oraz dokonuje zawiadomienia o upadłości tych wierzycieli, których adresy są znane na podstawie ksiąg upadłego dłużnika.
Wierzyciel upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu, powinien w terminie ustalonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, zgłosić sędziemu swoją wierzytelność. Po upływie terminu do zgłoszenia wszelkich wierzytelności, syndyk niezwłocznie sporządza listę wierzytelności, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od upływu okresu, który został wyznaczony do ich zgłaszania. Likwidacji masy upadłości dokonuje się poprzez sprzedaż z wolnej ręki, w drodze przetargu, aukcji, sprzedaż nieruchomości, ruchomości, ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego etc. Wierzytelności i należności podlegające zaspokojeniu z masy upadłości dzieli się na poszczególne kategorie, wraz z ustalonym pierwszeństwem. Jeśli zaś suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedniej kategorii, jeżeli majątek nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te są zaspokajane stosunkowo do wysokości każdej z nich.
W terminie 30 dni od obwieszczenia postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego, upadły dłużnik, który jest osobą fizyczną, może złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałej części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w toku postępowania upadłościowego.
Podsumowując, należy pamiętać, że samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest początkiem zwykle długiej drogi opartej na wszczętym wobec dłużnika postępowaniu sądowym. Ponadto, nie każdy przedsiębiorca może ogłosić upadłość. Decyzję bowiem w niniejszym zakresie podejmuje sąd, badając wszelkie zaistniałe okoliczności prowadzące do obecnej sytuacji upadłego. Należy mieć na uwadze, że przede wszystkim celem ogłoszenia upadłości jest możliwość zaspokojenia wierzycieli.