Co do zasady małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1 k.r.o). Jednakże w sytuacji, kiedy każdy z małżonków w różnym stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego możliwe jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Przez ważne powody rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek nie przyczynił się (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 roku, sygn. akt III CKN 1018/00, publ. Legalis).
Warto wskazać, iż sam fakt osiągania przez jednego z małżonków znacznie wyższych zarobków od drugiego nie może stanowić jedynej postawy do uznania, iż wystąpiły ważne powody w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2005 toku, sygn. akt III CK 469/04). Jednakże okoliczność ta nie jest bez znaczenia w postępowaniu o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków.
O nierównych udziałach byłych małżonków w majątku wspólnym nie decyduje również różny wkład pracy członków ich rodzin przy budowie domu stanowiącego składnik majątku wspólnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2002 roku, sygn. akt I CKN 643/00, publ. Legalis). Również stwierdzenie w wyroku rozwodowym, iż jeden z małżonków ponosi wyłączną winę w rozpadzie pożycia małżeńskiego nie przesądza o istnieniu ważnych powodów w rozumieniu ww. przepisu i nie uzasadnia ustalenia nierównych udziałów.
Natomiast przyjmuje się, iż ważnym powodem w rozumieniu art. 43 § 2 k.rio. – w świetle zasad współżycia społecznego – może być także długotrwała separacja małżonków, podczas której każdy z nich gospodarował samodzielnie i dorabiał się niejako „na własny rachunek” (por..L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej majątkowej, s. 111). Co więcej ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków może nastąpić w sytuacji, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1972 roku, sygn. akt III CRN 235/72). Konieczne zatem w postępowaniu o ustalenie nierównych udziałów jest wykazanie nagannego postępowania małżonka polegającego na nieprawidłowym, rażącym lub uporczywym nieprzyczynianiu się do zwiększenia majątku wspólnego pomimo posiadanych przez niego możliwości zdrowotnych i zarobkowych czy też na rażącym i odbiegającym od obiektywnych wzorców braku dochowania staranności w zachowaniu istniejącej substancji majątku wspólnego, np. poprzez lekkomyślne wyzbywanie się składników majątkowych.
Należy również pamiętać, iż przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Zatem dbanie o dobro rodziny poprzez osobiste starania w wychowanie dzieci i pacy we wspólnym gospodarstwie nie może stanowić zarzutu niewypełnienia obowiązku polegającego na zaspakajaniu potrzeb rodzinny, a w konsekwencji stanowić postawę do ustalenia nierównych udziałów.
Na koniec należy zaznaczyć, iż w niektórych przypadka prawo do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków będzie przysługiwać spadkobiercy małżonka. Będzie to możliwe w sytuacji, gdy spadkodawca przed swoją śmiercią wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.