Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki. Oboje małżonkowie obowiązani są do współdziałania dla dobra rodziny, do wzajemnej pomocy, udzielania informacji o stanie majątku wspólnego, a także do wykonywania jego zarządu. Zarząd majątkiem wspólnym oznacza wszelkie czynności podejmowane przez każdego z nich dotyczące tego majątku.
Samodzielny zarząd majątkiem wspólnym
Zgodnie z przepisami zawartymi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, za wyjątkiem ograniczeń przewidzianych ustawowo. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone z rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w funduszach emerytalnych. Z kolei składniki wchodzące do majątku osobistego zostały wyliczone w art. 33 KRO. Są to m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków etc. Majątkiem osobistym każdy z małżonków dysponuje samodzielnie.
Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek również zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności. Ponadto, małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Sprzeciw można wyrazić w dowolnej formie, ustnie lub pisemnie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20.02.2009r. (sygn. akt: I ACa 32/09), przepisy nie regulują żadnej szczególnej formy, w jakiej sprzeciw powinien być wyrażony. Niemniej wola małżonka musi być w tym zakresie wyartykułowana w sposób niewątpliwy, tak aby była możliwa do odczytania przez kontrahenta czynności zamierzonej przez drugiego małżonka.
Kiedy jest potrzebna zgoda drugiego małżonka?
W art. 37 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wymienione zostały czynności wymagające zgody drugiego małżonka. Jest ona zatem potrzebna do dokonania:
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem wspólnym
Zgodnie z orzecznictwem, zezwolenie na dokonanie przez jednego z małżonków czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym nie może dotyczyć czynności, które w ogóle nie wiążą się z zarządem tym majątkiem, ale zmierzają do uszczuplenia bądź faktycznej likwidacji majątku objętego wspólnością ustawową. Należy podkreślić, że jeżeli jeden z małżonków nie zgadza się na dokonanie ww. czynności możliwością jest zwrócenie się do sądu o zezwolenie na dokonanie danej czynności bez zgody drugiego małżonka. Sąd badając wniosek, bierze pod uwagę, czy dobro rodziny wymaga jej dokonania. Ponadto, jeżeli jeden z małżonków lekkomyślnie zaciąga zobowiązania związane z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny lub nie dostarcza środków na utrzymanie rodziny, można wystąpić do sądu z wnioskiem o pozbawienie go samodzielnego zarządu majątkiem. Przesłanką do uwzględnienia powyższego wniosku są ważne powody. Po jego pozytywnym rozpatrzeniu, wnioskodawca będzie uprawniony do samodzielnego decydowania o wszelkich sprawach związanych z zarządem majątkiem wspólnym. Czynność prawna dokonana przez małżonka pozbawionego przez sąd możliwości zarządu majątkiem będzie nieważna. Jednocześnie należy pamiętać, że pozbawienie małżonka zarządu nie ma charakteru trwałego. Sąd uchyli postanowienie, jeżeli nastąpiła np. zmiana w zachowaniu współmałżonka i sprawowanie przez niego zarządu nie jest zagrożeniem dla dobra rodziny. Ustawowy ustrój majątkowy ustaje m.in w przypadku zawarcia intercyzy między małżonkami oraz ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej.
Podsumowanie
Oboje małżonkowie są zobowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności informować się wzajemnie o jego stanie, decydować wspólnie o poszczególnych jego składnikach oraz dążyć do porozumienia dla dobra założonej rodziny. Jednocześnie warto pamiętać, że istnieją instrumenty prawne w celu ochrony majątku wspólnego w przypadku wystąpienia nieroztropnych bądź nielojalnych zachowań współmałżonka.
Autorem wpisu jest Pani Eliza Błachnio