Zarządzenia opiekuńcze – czym są i kiedy sąd je stosuje?

Najprościej rzecz ujmując zarządzenia opiekuńcze są środkami ingerencji sądu opiekuńczego w sferę władzy rodzicielskiej, podejmowanymi w sytuacjach, gdy dobro dziecka jest zagrożone. Ich podstawę prawną stanowi art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.). Środki te mają charakter ochronny i prewencyjny, a ich stosowanie służy realizacji nadrzędnej zasady dobra dziecka. Oznacza to, że zarządzenia opiekuńcze nie mają “karać” rodziców, lecz mają na celu ochronę interesów dziecka. Zarządzenia opiekuńcze nie mają charakteru represyjnego wobec rodziców, lecz ich celem jest ochrona dobra dziecka. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27 października 1997 r. (III CKN 321/97), środki te stanowią ostrzeżenie dla rodziców. Mają one na celu skorygowanie ich postępowania, zanim dojdzie do dalszego ograniczenia władzy rodzicielskiej lub jej całkowitego pozbawienia.

Kiedy sąd wdraża zarządzenia opiekuńcze?

Zarządzenia opiekuńcze są wdrażane przez sąd opiekuńczy w sytuacjach, gdy dobro dziecka jest zagrożone na skutek nienależytego wykonywania władzy rodzicielskiej. . Zgodnie z art. 109 § 1 k.r.o., sąd jest zobowiązany do wydania odpowiednich decyzji w takich przypadkach. Nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej może wynikać zarówno z zawinionego działania rodziców, np. zaniedbań wychowawczych, jak i z okoliczności niezależnych od nich, takich jak trudna sytuacja życiowa, niedostateczne umiejętności rodzicielskie czy choroba psychiczna.

W praktyce przesłanki do zastosowania zarządzeń opiekuńczych są rozumiane szeroko. Przed wydaniem zarządzenia opiekuńczego konieczne jest przeprowadzenie wszechstronnego i wyczerpującego postępowania dowodowego. Nierzadko konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych psychologa, pedagoga czy psychiatry. Opinie w tych sprawach mają określić potrzeby dziecka oraz ewentualny wpływ środowiska rodzinnego na jego rozwój.

Rodzaje zarządzeń opiekuńczych

Zarządzenia opiekuńcze mogą przybierać różne formy, w zależności od sytuacji i potrzeb dziecka. Zgodnie z art. 109 § 2 k.r.o., sąd może m.in.:

• zobowiązać rodziców lub dziecko do określonego postępowania,np. odbycia terapii lub warsztatów rodzicielskich;
• ustanowić nadzór kuratora sądowego nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej,
• skierować dziecko do placówki wsparcia dziennego, np. świetlicy środowiskowej czy socjoterapeutycznej,
• umieścić dziecko w instytucjonalnej pieczy zastępczej, rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka.

Sąd ma również prawo do skierowania małoletniego do organizacji takich jak Ochotnicze Hufce Pracy (OHP) (zob.Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). OHP oferują wsparcie młodzieży powyżej 15. roku życia, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub przerwała naukę. OHP zapewnia m.in. pośrednictwo pracy i możliwości zdobycia kwalifikacji zawodowych.

W wyjątkowych sytuacjach, takich jak uzależnienia lub poważne problemy zdrowotne, sąd może zarządzić umieszczenie dziecka w szpitalu psychiatrycznym, zakładzie opiekuńczo-leczniczym czy rehabilitacyjnym, zgodnie z przepisami szczególnymi, np. rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2012 r.

Warto wskazać, że wymienione w ww. przepisie rodzaje zarządzeń stanowią katalog otwarty. Zatem z uwagi na sytuację wychowawczo – opiekuńczą małoletniego dziecka, sąd może wdrożyć również inne działania, nie tylko te wymienione w art. 109 § 2 k.r.o.,

Cel zarządzeń opiekuńczych

Głównym celem zarządzeń opiekuńczych jest ochrona dziecka przed dalszym pogorszeniem jego sytuacji życiowej, emocjonalnej lub zdrowotnej. Środki te mają przede wszystkim charakter prewencyjny, zmierzając do poprawy warunków wychowawczych, edukacyjnych i społecznych dziecka. Zarządzenia stosowane stopniowo, zgodnie z zasadą minimalnej ingerencji. Oznacza to, że środki bardziej inwazyjne – takie jak umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej – są wdrażane dopiero wówczas, gdy łagodniejsze formy wsparcia okazują się nieskuteczne. Jeśli zainteresował Cię temat zarządzeń opiekuńczych, sprawdź również inny wpis na blogu „Pozbawienie władzy rodzicielskiej”.