Z dniem 15 listopada 2023 roku wchodzą w życie istotne zmiany w prawie spadkowym. Przedstawiamy najważniejsze aspekty tych zmian, aby pomóc zrozumieć, jakie nowe przepisy obowiązują.
Odrzucenie spadku przez dzieci
Jedną z kluczowych zmian jest uproszczenie procedury odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci. Wcześniej rodzice musieli uzyskać zgodę sądu opiekuńczego przed złożeniem oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka. To często prowadziło do komplikacji, gdy rodzice po uzyskaniu zgody sądu sądzili, że sprawa jest już zamknięta, a tymczasem ich dzieci dziedziczyły majątek z dobrodziejstwem inwentarza. O odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego pisałam tutaj.
Od 15 listopada 2023 roku procedura stanie się prostsza. Wystarczy, że rodzic złoży oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie, bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego. To będzie możliwe pod warunkiem, że dziecko zostanie powołane do spadku na skutek wcześniejszego odrzucenia spadku przez innego rodzica, a drugi rodzic wyrazi zgodę na dokonanie ww. czynności.
Te nowe zasady dotyczą również spadków otwartych przed datą wejścia w życie zmian, jeśli termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie upłynął przed 15 listopada 2023 roku.
Jednakże nadal istnieją sytuacje, w których konieczne będzie uzyskanie zgody sądu, np. gdy dziecko jest powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności po jednym z rodziców.
Zgoda sądu dalej wymagana
Zgoda sądu opiekuńczego lub sądu spadku będzie jednak wymagana w sytuacji, gdy dziecko jest powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności, np. po jednym ze swoich rodziców. W takiej sytuacji nie znajdzie zastosowania uproszczona procedura odrzucenia spadku, o której pisałam powyżej. W takiej sytuacji konieczne będzie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego, jeżeli postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku nie zostało wszczęte lub sądu spadku, jeżeli sprawa jest już w toku.
Ponadto zgoda sądu opiekuńczego lub sądu spadku będzie niezbędna, gdy drugi rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska nie wyraża wyraza zgody na ww. czynności.
Co więcej opiekun dziecka dalej zobowiązany będzie uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego lub sądu spadku we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.
Zmiana właściwości sądu
Zgoda na przyjęcie lub odrzucenie spadku wcześniej należała zawsze do sądu opiekuńczego. Od 15 listopada 2023 roku, w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką, zwłaszcza przyjęcia lub odrzucenia spadku, zgoda w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, będzie wydawana przez sąd spadku. Jeśli postępowanie w tej sprawie zostanie wszczęte przed sądem opiekuńczym, wniosek zostanie przekazany do sądu spadku. Natomiast sąd spadku będzie wydawał zgodę na dokonanie ww. czynności tylko w sytuacji, gdy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie zostało rozpoczęte.
To nowe rozwiązanie ma na celu usprawnienie i przyspieszenie procesu dziedziczenia.
Ograniczenie tzw. trzeciej grupy spadkobierców
Kolejna istotna zmiana dziedziczenia w tzw. trzeciej grupie spadkowej. Do tej pory spadek mogli otrzymać dalsi zstępni dziadków spadkodawcy. Według nowych przepisów majątek będzie mógł przypaść wyłącznie dziadkom, zaś w dalszej kolejności odpowiednio ich dzieciom i wnukom.
Ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych z tzw. trzeciej grupy będzie miało zastosowanie do spadków otwartych po 15.11.2023 roku.
Niegodność dziedziczenia
Nowe przepisy rozszerzają katalog sytuacji, pozwalających uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Od 15 listopada 2023 roku za niegodnego dziedziczenia będzie mógł zostać uznany spadkobierca, jeżeli:
- uporczywie uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Warto wskazać, że wprowadzone nowelizacją przepisy art. 928 § 1 pkt 4 i 5 k.c. stosuje się do zdarzeń stanowiących podstawę uznania za niegodnego dziedziczenia, zaistniałych po dniu 15.11.2023 roku. Oznacza to, że nie można powoływać się na ww. okoliczności w sprawie o uznanie za niegodnego dziedziczenia, jeżeli jest ona już w toku lub gdy spadkodawca zmarł przed 15.11.2023 roku. W tym drugim przypadku, spadkobierca, który ma zostać uznany za niegodnego, nie może się dopuścić zachowań, o których mowa w tych przepisach.
Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku
Nowelizacja prawa spadkowego co prawda nie zmienia terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku, który w dalszym ciągu wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jednakże usuwa spór panujący zarówno w judykaturze, jak i doktrynie odnośnie zachowania ww. terminu. Od teraz do zachowania powyższego terminu, wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Powyższa zasada odnosić się będzie również do zachowania terminu na złożenie wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia. Istotna będzie bowiem data złożenia wniosku, a nie data przyjęcia przez sąd takiego oświadczenia.
Ponadto jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
Warto wskazać, że jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku albo o uchyleniu się od skutków prawnych tego oświadczenia nie upłynął przed dniem 15 .11.2023 roku zastosowanie będą miały już powyższe zasady.
Artykuł został opublikowany również na portalu Infor.pl